Bu konuyu anlatmaya başlamadan önce konunun adını oluşturan kelimelerin "öğe" mi, "öge" mi olduğu konusuna bir açıklık getirelim.
Çoğu kaynakta "öğe" olarak geçse de bu kelime, aslında "öge" olarak verilmesi gerekir. Türk Dil Kurumunun (TDK) Büyük Türkçe Sözlüğünde "öge" kelimesinin anlamı olarak: "Bir cümleyi oluşturan özne, yüklem, tümleç vb. birimlerden her biri." denmektedir.
O zaman konumuzun adı "cümlenin öğeleri" değil, "cümlenin ögeleri" olmalıdır.
1- Temel Ögeler
2- Yardımcı Ögeler
1- TEMEL ÖGELER
Temel ögeler kendi arasında ikiye ayrılır:
A) Yüklem
B) Özne
A) Yüklem
Cümlede
işi, hareketi, yargıyı, bildiren çekimli unsura denir.
Fiiller yüklem olmaya en uygun kelime gruplarıdır. Fiiller sadece kip eki veye kişi eki alarak yüklem olabilir.
* Dün kardeşim Ankara'dan geldi. ( Geldi yüklemi tek bir kip eki almıştır.)
* Buı şiiri de Hasan okusun. (Okusun kelimesi kip eki almasa da 3. tekil kişi eki almıştır.)
Bunun yanında isim soylu sözcük ya da sözcük gurubundan yüklem yapılabilir. Fiil dışındaki sözcük türleri yüklem yapılırken bu sözcüklerin ek fiil alması gerekir.
*Bu işin sorumlusu odur. (zamir)
*Güneş bugün pırıl pırıldı.(ikileme)
*Bu gördüğün yerler babamın tarlasıdır. ( isim tamlaması)
*Bana tek teselli güzel gözlerindir. (sıfat tamlaması)
*İhtiyacımız olan tek şey çalışmaktır. (Fiilimsi / isim-fiil)
* Cümlelerinde kullandığı tek bağlaç vedir. (Bağlaç)
Not
1:Bir
cümle birden çok öğeden oluşabileceği gibi tek bir
yüklemden de oluşabilir.
* Dünden beri bir işte çalışıyorum.
* Seviyorsun.
* Sıcacıktı.
Not 2: Yüklem
genlikle cümlenin sonunda bulunur. Bu tür cümlelere yüklemin yerine göre "kurallı cümle" denir. Bu cümle çeşidi Türkçenin millî cümle çeşididir. En eski Türk yazıtlarında kurallı cümleler kullanılmıştır.Ancak değişen dil anlayışı ile devrik cümleler de kullanılmaya başlanmıştır. Yüklemi sonda olmayan cümlelere de "devrik cümle" denir.
*Sakla samanı gelir zamanı.
*İstanbul'u dinliyorum gözlerim kapalı.
0 yorum: