Anlatmaya Bağlı Edebi Metinlerde Metin ve Zihniyet

Anlatmaya Bağlı Edebi Metinlerde Metin ve Zihniyet,  Anlatmaya Bağlı Edebi Metinlerde Metin ve Zihniyet nedir, Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler, Metin ve Zihniyet konu anlatımı

Anlatmaya Bağlı Edebi Metinleri İnceleme Yöntemi 

1- Metin ve Zihniyet:

Edebî metinler, hangi dönemde, nasıl bir ortamda yazılmışlarsa o dönemin ve ortamın etkilerini, dönemin zihniyetini yansıtırlar.
Edebi metnin zihniyetle ilişkisi iki yönlüdür. Birinci yön, edebi eseri oluşturan sanatçının her şeyden önce insan olması ve toplumdaki olumlu ya da olumsuz bütün durumlardan yine olumlu veya olumsuz etkilenmesi ve bunu eserine yansıtmasıdır. Dolayısı ile bir edebi eseri daha iyi ve kolay anlamak için eserin oluşturulduğu dönemin zihniyetini iyi bilmek gerekir. İkinci yön ise edebi eseri dikkatlice okuyarak o dönemin zihniyeti hakkında bilgiler elde edebilmemizdir. Her edebi eser oluşturulduğu dönemin zihniyetinden izler taşır.
Zihniyet, bir döneme ait sosyal, siyasî, dinî, ekonomik, sanatsal ve kültürel hayatın duygu, anlayış ve zevk bütünüdür. Her metin, yazıldığı dönemin zihniyetini yansıtır.
Bir metinde, metnin yazıldığı dönemin özellikleri metne sindirilmiş bir şekilde yer alır. Bu özellikler metinle bütünleşir. Bir metni incelerken metinden dönemin zihniyetine ait ipuçları tespit edilir.
Oğuz Kağan Destanı'ndan alınan ve Oğuz Han'ın kırk günlükken onun fiziksel betimlemesini (tasvirini)  yapan şu metne bakalım:

"Öküz ayağı gibi idi sanki ayağı
Kurdun bileği gibi idi sanki bileği
Benzer idi omzu tıpkı samurunkine
Göğsü de yakın idi koca ayınınkine "

Görüldüğü gibi Oğuz Han'ın ayağı öküz ayağına, bileği kurt bileğine, omuzu samurun omzuna, göğsü ayı göğsüne benzetiliyor. Bu destanın oluştuğu dönemde Türkler göçebe medeniyeti yaşıyorlardı ve avcılıkla geçiniyorlardı. Tabiatla iç içe olan toplumların benzetmeleri de tabiattaki güçlü varlıklarla ilgili olacaktır elbet. Bu bakımdan eserin yazıldığı dönem göz önünde bulundurulursa bu benzetmelerin tabiî olduğu görülür.

Yine Oğuz Kağan Destanı'nda Oğuz Han, kağan olduğu zaman şu nutku söyler:

"Demir kargılar ile ilimiz olsun orman
Av yerlerimiz dolsun vahşi at ile kulan
Yurdumuz ırmaklarla, denizlerle dolsun
Gökteki güneş ise yurdun bayrağı olsun
Ülkemizin çadırı yukarıdaki gök olsun
Dünya devletimiz, halkımız da çok olsun. "

Yukarıdaki nutuktan hareketle o dönem Türklerinin büyük ve zengin bir devlet hâlinde dünyaya egemen olma idealini tespit edebiliriz.
Anlatmaya bağlı edebi metinler incelenirken metnin yazıldığı donemdeki hakim zihniyet. Metnin yazıldığı donemin sosyal, ekonomik, siyasi yapısı, dini inanışları, eğitim sistemleri, sanat anlayışı ve zevki kısacası bütün kültürel değerleri,sanatçının dönemin kültür ve sanat hayatıyla ilişkisi tespit edilir.
Edebi eserlerdeki zihniyet dönemlere göre değişmektedir. İslam öncesi metinlerde hakim zihniyet olağanüstü fiziki güçlerle donatılmıştır. Destanlar, kavimlerin ilk dönemlerine özgü zevk ve anlayışı dile getirir. Bu durum İslamiyet'ten sonraki eserlerde yerini dini inanışlara ve kahramanlıklara bırakır. Yani İslami hayat tarzı ve din için mücadele dönemi başlar.

Türk Edebiyatı, Tanzimat sonrası yeni bir medeniyet dairesinin içine girer. Doğuya has yaşama tarzından ve edebiyat anlayışından birdenbire Batılı yaşama tarzına ve edebiyat anlayışına geçilir. Böylece Batı dünyasında gelişen edebi akımların etkisi altına girilir. Tanzimat Döneminde etkin bir şekilde kendini hissettiren romantizm, Servet-i Fünun Döneminde yerini realizm ve natüralizm akımlarına bırakmıştır.
Bu arada edebiyatımızda başlayan Doğu-Batı çatışması, hem yaşama tarzında hem de edebi eserin bünyesinde kendini kuvvetle hissettirir. Bu çatışma 1940'lı yıllara kadar en çok işlenen temalardandır.
20.yüzyılın başından itibaren Türk dünyasında görülmeye başlayan milliyetçilik hareketleri, sosyal, bilimsel ve kültürel hayatta yankı bulmuş; edebiyat eserlerinde duru ve sade bir Türkçenin kullanılmasına özen gösterilmiştir. Bu doğrultuda edebiyatımız İstanbul'un sınırları dışına çıkmış, Anadolu'yu konu alan eserler kaleme alınmaya başlamıştır. 

Anlatmaya Bağlı Edebi Metinlerde Metin ve Zihniyet

 9. sınıf edebiyat konuları için buraya tıklayınız...

Yazının bir kısmı  frmtr.com   adresinden alınmıştır.