Hal Ekleri

HAL EKLERİ

İsim kök veya gövdelerine gelerek onların yüklemle ya da diğer sözcüklerle ilgilerini sağlayan eklere hal ekleri denir. İsmin hal ekleri beşe ayrılarak incelenir:

1. – i hal eki (Belirtme hali)

İsim kök veya gövdelerine getirilen -ı, -i, -u, -ü ekleri ile yapılır. Yüklemde verilen yargının etkilediği varlığı, nesneyi ya da kavramı belirtir.
“Kardeşimi özledim.”
“Yeni kitabı okulda unutmuşum.” cümlelerinde kullanılan eklerdir. Cümledeki yargının neyi etkilediğini gösterir. Yükleme sorulan “kimi, neyi” sorularına cevap verir.
⇒⇒Not: Bu ekler, 3. tekil kişi iyelik ekleriyle karıştırılabilir. Karıştırmamak için bu ekin kullanıldığı cümlelerin başına "onun" kelimesi getirilir. Cümle anlamlı olursa bu ekler iyelik ekidir. Anlamsız olursa bu ekler belirtme hal ekidir.

(onun) Televizyonu açık bırakmayın. 
onun kelimesini kabul etmez yani hal ekidir.
 
(onun) Televizyonu bizimkinden büyükmüş.
onun kelimesini kabul eder yani iyelik ekidir.
 

2. – e hal eki (yönelme hali)

İsim kök veya gövdelerine getirilen -a, -e ekleri ile yapılır. Yüklemde verilen yargının yöneldiği varlığı, nesneyi, yeri ya da kavramı belirtir.
“Okula gitti.” cümlesinde yer bildirir.
“Bahara kaldı bütün umutlar.” cümlesinde zaman bildirir; zarf yapar.
“Arabayı on bin liraya aldım.” cümlesinde miktar bildirerek zarf yapar.
Bu ek “ben” ve “sen” şahıs zamirlerine geldiğinde, zamirlerin yapısını değiştirir ve onları “bana”, “sana” şekline çevirir. Bu durum kök ünlüsünün değişmesi olayıdır. Türkçede kök ünlüsünün değişimi sadece bu iki örnekte görülür.

3. – de hal eki (bulunma hali)

İsim kök veya gövdelerine getirilen -da, -de, -ta, -te ekleri ile yapılır. Yüklemde verilen yargının bulunduğu, gerçekleştiği varlığı, nesneyi, yeri ya da kavramı belirtir.
“Okulda bekliyor.” cümlesinde yer bildirir.
“Ayakta bekliyor.” cümlesinde durum bildirerek zarf yapmış.
“Saat 16'da gelecek.” cümlesinde zaman bildirerek zarf yapmış.

4. – den hali (çıkma durumu)

İsim kök veya gövdelerine getirilen -dan, -den, -tan, -ten ekleri ile yapılır. Yüklemde verilen yargının ayrıldığı, çıktığı varlığı, nesneyi, yeri ya da kavramı belirtir.
“Okuldan yeni çıktım.” cümlesinde yer bildirmiş.
“sabahtan gidelim.” cümlesinde zaman bildirmiş.

5. Yalın hâli:

İsmin hiçbir hal eki almamış halidir. Yalın haldeki isimler, istediği yapım eklerini ve hal ekleri hariç isim çekim eklerini alabilirler. Bu durum o isimlerin yalınlığını etkilemez. Yani "kitap" kelimesi ne kadar yalınsa "kitaplarımız" kelimesi de o kadar yalındır.
ÖRN: dolabım, ev, edebiyatımız...