Öge Dizilişine Göre Cümleler

Öge Dizilişine Göre Cümleler

Türkçe cümle yapısı özne, tümleç, yüklem şeklinde sıralanır. Cümleler bu sıralanışa uygun olup olmamalarına göre değerlendirilir. Ancak günümüzde kolaylık olması bakımından sadece yüklemin yerine dikkat etmek yeterlidir. Bu tür sınıflama

yapılırken yüklemin kelime olarak türüne dikkat edilmez. Sadece yüklemin cümlenin neresinde bulunduğu önemlidir.

Cümleler, yüklemlerinin cümledeki yerine göre ikiye ayrılır:

1. Kurallı (Düz) Cümle

Öznenin başta, tümleçlerin ortada, yüklemin sonda olduğu cümlelerdir. Ya da kısaca yüklemi sonda bulunan cümlelerdir. Türkçenin gerçek cümle dizilişi ve yapısıdır. Türkçenin en eski yazılı metinleri olan Orhun Abideleri'nde yine bu cümle yapısı kullanılmıştır.

Bir yerlerden çocuk sesleri duyuluyordu.

Bu cümlenin yüklemi (duyuluyordu) en sonda bulunduğundan cümle, kurallı cümledir.

Aşağıdaki cümleler, yüklemleri sonda bulunduğundan kurallı cümledir.

Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır.

Delikanlı, yaşlı adama yardım etti.

Bugün hava her zamankinden daha soğuktu.

Yine gökyüzünden uçaklar geçiyor.

Yurdumun dağlarına bahar geldi.

2. Devrik (Kuralsız) Cümle

Yüklemi cümlenin sonunda olmayan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde yüklem cümlenin başında veya ortasında bulunabilir. Bu tür cümleler Türkçeye sonradan dahil olmuştur.

İnsanlar yardım ediyorlardı birbirlerine.

Bu cümlenin yüklemi (yardım ediyorlardı) en sonda bulunmadığından cümle, devrik cümledir.

Aşağıdaki cümleler, yüklemleri sonda bulunmadığından devrik cümledir.

Güzelim çiçekler uyandırdı bizi.

Doğanın canlandığı bir mevsimdir ilkbahar.

Nasıl ders çalıştığınızı bilmez miyim hiç?

Eksiltili Cümle

Yüklemin bulunmadığı cümlelerdir. Bu tür cümlelerde yüklem, okuyucunun zihninde tamamlanır. Eksiltili cümlelerin sonuna üç nokta konur.

Yine bir sürü ödev…

Yüklemi yazılmayan bu cümlenin sonuna “verildi, var” gibi sözleri yüklem olarak getirebildiğimiz için bu cümle, eksiltili bir cümledir.

Yüklemi yazılmadığı için eksiltili cümle durumunda bulunan aşağıdaki cümlelerin sonuna, yüklem olabilecek sözcükler, koyu olarak yazılmıştır.

Oğlan dayıya, kız halaya... (çeker)
Harman yel ile, düğün el ile... (olur)

Öge Dizilişine Göre Cümleler