dönemlerde üretmiş oldukları edebi eserlere sözlü edebiyat ürünleri denir. Bu dönem eserlerinde Şamanizm, Budizm, Maniheizm dinlerinin etkisi görülür ve sözlü dönem eserleri kulaktan kulağa sonraki nesillere aktarılmıştır. İslamiyet’ten önceki Türk edebiyatı M.Ö. 4000′li yıllarda başlar ve Türklerin İslamiyet’i kabul ettiği 11. yüzyıl ortalarına kadar devam eder.
İslamiyet öncesi dönem içerisindeki bu süreçte Göktürklere ait anıtların bulunduğu 6. yüzyıldan öncesi sözlü edebiyat olarak adlandırılmaktadır. Bütün milletlerde olduğu gibi Türklerde de sözlü edebiyat kaynağını dinden alır. Birçok sözlü edebiyat ürünü dini törenlerde üretilerek devam etmiştir. Şiir sözlü edebiyatın önemli bir parçasıdır.
Sözlü Edebiyatın Özellikleri
- Bu dönem ile ilgili bilgiler veren elimizdeki en eski kaynak Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lügati’t-Türk adlı eseridir.
- Bu dönem eserlerde hece ölçüsü ve dörtlükler kullanılmıştır.
- Genellikle yarım kafiye kullanılan eserlerde aşk, ölüm ve doğa konuları işlenmiştir.
Sözlü Dönemin Ürünleri
1. Sav : Günümüzdeki atasözlerinin ilk biçimleridir.
2. Sagu : Ölülerin ardından söylenen ağıtlardır.
3. Destan : Halkı derinden etkileyen olayların nazım şeklinde anlatılmasıdır.
4. Koşuk : Doğa, aşk ve kahramanlık konularının işlendiği kopuzla söylenen şiirlerdir.
Eski Türk Şiiri
Dörtlükler şeklinde yazılmış şiirlerde hecenin yedili, sekizli, on ikili biçimlerine çok rastlanmaktadır. Dil olarak çok sade bir Türkçe kullanılmıştır ve aşk, ayrılık, yiğitlik, kahramanlık, ölüm, cesaret ve at sevgisi gibi konular işlenmiştir. Bu dönem şairlerine kam, baksı, ozan gibi adlar verilmektedir.
Destan (Epope)
Destan bir milletin yaşamış olduğu ve millet üzerinde derin izler oluşturmuş olan savaş, göç, kıtlık vb. olayların anlatıldığı türdür. Eski Türk destanları dönemin özelliğine uygun olarak uzun şiirler şeklindedir.Epik şiir türünün örnekleri olan destanlarda olağanüstü olaylar ve kahramanlara rastlamak mümkündür. İlk çağlarda bilimin henüz gelişmemiş olduğu dönemlerde tüm olaylar Allah’ın hiddeti vb. şekillerde anlaşılmış ve anlatılmıştır. Anlatırken de herkes duyduklarına eklemeler ve süslemeler yaparak başkalarına aktarmıştır. Bu şekilde destanlar manzum özellikleri sayesinde sonraki kuşaklara aktarılmıştır.
Sözlü Edebiyat Dönemi Destanlarının Özellikleri
- Manzum olarak yazılmışlardır ve çok uzundurlar.
- Dil ve anlatım olarak milli özellik taşırlar.
- Savaş, deprem, yangın gibi toplum hayatında önemli yer tutan olaylar anlatılmıştır.
- Olağanüstü olaylar ve kahramanlar bulunmaktır.
Sav
Bir duygu ya da düşünceyi öğüt biçiminde anlatan ve az sözle çok şey ifade eden günümüzde atasözü adı verdiğimiz sözlerin İslamiyet’ten önceki Türk edebiyatındaki adına sav denir. “Tag taga kavuşmas, kiş kişike kavuşur.” sözü sözlü dönem atasözlerimizden biridir.
Sagu
Eski Türklerde ölen kişinin kahramanlıklarını, ölümünden duyulan üzüntüyü ifade eden ağıtlara verilen addır. En meşhurları Alp Er Tunga sagusudur.
Koşuk
Türklerde şölen adı verilen törenlerde söylenen aşk, kahramanlık vb. konularda söylenmiş şiirlere koşuk adı verilir. Sonraki dönemlerde koşma ve manilere kaynaklık etmişlerdir.
0 yorum: